De verhalen van een rat

Onlangs was ik op uitnodiging van Jopie’s Fiskklub, een businessclub die niets met vissen te maken heeft maar alles met het Jopie Huisman Museum, op bezoek in ‘Houtstad’ IJlst. Ik wist tot dat moment trouwens niet dat IJlst houtstad was, maar dat is een heel ander onderwerp. 

We bezochten onder andere houtzaagmolen ‘De Rat’. Een molen die in 1711 in Zaandam werd gebouwd en nu nog steeds zaagt én verkoopt. 

©foto Harald Kouseband

Het was nog vroeg want het betrof een ontbijtsessie, maar de molenaar ontving ons goed gehumeurd en vertelde met de nodige humor een paar prachtige verhalen over de molen. Daarin zaten een paar mooie marketinglessen van alle tijden. 

De molen werd niet in IJlst, maar in Zaandam gebouwd, dat in die tijd furore maakte met haar efficiënte houtzagerijen. Ze kochten bomen voor weinig geld in onder andere Frankrijk, zaagden ze in planken en verkochten hetzelfde hout voor de hoofdprijs aan diezelfde Fransen. Dat is niet alleen een mooi voorbeeld van de Nederlandse handelsgeest, maar ook hoe je waarde kunt toevoegen. 

In 1828 was het concurrentievoordeel van Zaandam voorbij. Een molenaar uit IJlst kocht toen, samen met de burgemeester, De Rat die helemaal uit elkaar werd gehaald, naar Friesland vervoerd en in IJlst weer helemaal opgebouwd. Hier zaagde de molen 90 jaar op windkracht voor de vele houtverwerkende bedrijven. In 1918 was De Rat ingehaald door de tijd, maar niet opgegeven. Dankzij de zuinigheid van de toenmalige eigenaar, die de zagen in de molen slechts voorzag van elektromotoren, bleef de molen behouden. Nadat de gemeente zich een paar decennia later er weer over ontfermde werd de molen in ere hersteld. En zaagt de molen weer als vanouds. 

Een plank is een plank. Toch is het hout van ‘De Rat’ heel erg gewild. Met een plank van De Rat koop je namelijk niet alleen een plank, maar ook verhaal. Het verhaal van een Friese boom die minimaal een jaar in het water bij de molen ligt om de suikers uit het hout te drijven - en het hout op natuurlijke wijze te conserveren. Het verhaal van een boomstam die door de molen uit het water gesleept en in de zaag geleid wordt. Die op pure windkracht de boom verandert in planken. Het verhaal van planken die vervolgens een jaar onder de molen liggen te drogen. En pas dan klaar zijn om ze te verwerken. 

Dat maakt die planken er niet goedkoper op, maar ook een stuk meer waard. Want een vloer van De Rat heeft toch meer verhaal dan eentje van de Gamma. En een goed verhaal is heel wat waard. Zeker als het goed verteld wordt.